„Żółte” związki zawodowe

Geneza ruchów pracowniczych

Od czasu rewolucji przemysłowej, oczekiwania pracowników i pracodawców często bywały zupełnie rozbieżne. Przyczyniło się to zarówno do rozwoju prawa pracy jak i działalności związków zawodowych. Powstanie związków zawodowych było konsekwencją potrzeby obrony pracowników a ich rola początkowo sprowadzała się głównie do zapobiegania nadmiernemu wykorzystaniu pracy fizycznej robotników ze strony pracodawców. Dziś, działalność związków zawodowych jest znacznie szersza i dotyka problemów nie tylko pracowniczych, ale często i społecznych. W dobie globalizacji i zwiększonej konkurencji, w codziennej działalności związków zawodowych i ich współpracy z pracodawcami coraz większą rolę odgrywa etyka. Wzrost znaczenia społecznej odpowiedzialności biznesu, parametryzowanej i raportowanej w ramach ratingów związanych z ESG[1] powoduje, że rzetelna i etyczna współpraca pracodawców z interesariuszami, a w szczególności z pracownikami i ich związkami zawodowymi stała się niezwykle aktualnym tematem.

Czy związki zawodowe są potrzebne?

Z założenia, związki zawodowe odgrywają ważną rolę w gospodarce, a ich celem jest zapewnienie godnych warunków pracy i ochrony pracowników przed nadużyciami pracodawców oraz walka o lepsze wynagrodzenia. Z drugiej strony, zwykle działacze związkowi są świadomi tego, że bez sukcesu ekonomicznego prowadzonego przez pracodawcę przedsiębiorstwa  będzie ubywało miejsc pracy, które powinni chronić. Ta dyskusja niezwykle nasila się w czasach inflacji, rosnących stóp procentowych, zmieniającej geografii łańcuchów dostaw, a także coraz bardziej rosnącej konkurencji, obecnej praktycznie w każdej branży.

Rosnące znaczenie dialogu społecznego w przedsiębiorstwie

Opierając się na swoim własnym doświadczeniu jako pracodawcy, zawsze podkreślam, jak bardzo istotne jest prowadzenie partnerskiej współpracy z organizacjami związkowymi. Współpraca ta powinna być oparta o obowiązujące przepisy, co jest oczywiste. Niemniej jednak, równie ważna jest etyka zawodowa pracodawcy. Pracodawcy powinni dążyć do tego, aby w prowadzonych przez nich przedsiębiorstwach przestrzegano norm etycznych gwarantujących godność pracy i szacunek dla pracowników. W dzisiejszych czasach, kiedy praca staje się coraz bardziej wymagająca i stresująca, pracodawcy powinni zadbać o jej atmosferę w miejscach, w których prowadzą działalność gospodarczą. W realizowanej polityce zatrudnienia powinny być zaplanowane działania zapewniające pracownikom pracę w zdrowym i możliwie bezkonfliktowym środowisku. Takie podejście niewątpliwie wpływa korzystnie nie tylko na zdrowie i psychikę zatrudnionych osób, ale również na wydajność i efektywność ich pracy. Wzrost tych ostatnich parametrów jest zazwyczaj priorytetowym interesem każdego pracodawcy.

Złe praktyki pracodawców obracają się przeciw nim samym

Niestety, w praktyce często dochodzi do sytuacji, w której pracodawca narusza etyczne zasady postępowania. Może to przybierać różne formy, takie jak stosowanie niskich płac, brak podwyżek w przypadku wcześniej zatrudnionych pracowników, brak umów o pracę dla nowozatrudnionych, praca na czarno, brak szkoleń czy narzucanie pracownikom nadgodzin bez wymaganej prawnie ich rejestracji oraz dodatkowego wynagrodzenia, różne formy mobbingu. Takie niewłaściwe praktyki powodują wysoki wskaźnik rotacji zatrudnienia, co zwykle pociąga za sobą negatywny wpływ na produktywność i wizerunek firmy. W efekcie, pracodawcy postrzegani jako słabi i niekompetentni, nie są w stanie zbudować lojalności wśród swojej załogi. Ze względu na brak odpowiedniej motywacji, pracownicy, którzy nie czują się szanowani i docenieni, zwykle ze znacznie mniejszym zaangażowaniem wykonują swoją pracę, co z kolei przekłada się na spadek konkurencyjności firmy.

Co to są „żółte” związki zawodowe?

Najprostszą definicją, czym są „żółte” związki zawodowe, jest wyjaśnienie, że są to po prostu związki zawodowe posłuszne pracodawcy. Przy pomocy „żółtych” związków zawodowych pracodawca może przeforsować korzystne dla siebie rozwiązania dotyczące regulaminów wynagrodzeń czy warunków pracy w sytuacjach, gdy wymagane jest ich zatwierdzenie przez  związek reprezentatywny. Wielu pracodawców uważa, że najpewniejsze i najlepsze dla przedsiębiorstwa jest posiadanie „posłusznych” związków zawodowych. Jeśli uda im się takie stworzyć, to wtedy mówimy o powstaniu „żółtych” związków zawodowych, które są zwyczajnie uległe wobec pracodawcy.

„Żółte” związki zawodowe – tak czy nie?

Można sobie oczywiście wyobrazić sytuację, w której żółte” związki zawodowe, których istnienie zainicjował pracodawca, działają bardzo sumiennie w interesie pracowników i są bardzo dobrym pomostem w dialogu prowadzonym pomiędzy pracownikami i pracodawcą. Niestety, w większości przypadków okazuje się, że głównym celem działalności „żółtych” związków zawodowych jest maksymalizacja zysków właścicieli firm kosztem zatrudnionych kadr, co często prowadzi do zaostrzenia sporów z pracownikami. Warto więc zaznaczyć, że w zależności od celów i świadomości etycznej pracodawcy, „żółte” związki zawodowe mogą odgrywać w firmie pozytywną rolę. Jednakże, te stworzone w celu kontrolowania załogi i działaczy związkowych, pogarszają relacje z pracownikami. Takim negatywnym przykładem może być sytuacja, w której „żółty” związek zawodowy zawiera układ z pracodawcą, gwarantujący mu jako związkowi lub jego członkom, korzystne warunki finansowe, ale jednocześnie wcale nie dąży do poprawy warunków pracy dla wszystkich pracowników.

Warto podkreślić, że prawidłowo działające związki zawodowe powinny działać nie tylko w interesie swoich członków, ale przede wszystkim przyczyniać się do poprawy warunków pracy dla wszystkich zatrudnionych. Należy pamiętać, że związki zawodowe są silne tylko wtedy, gdy działają na zasadzie solidarności i wzajemnej pomocy. Przy takiej działalności nie ma miejsca na tzw. „żółte” związki, działające wyłącznie na korzyść pracodawcy.

Czy tylko „żółte” związki zawodowe „zapominają” o interesach pracowniczych?

Od dłuższego czasu obserwuję bogatą i niezwykle różnorodną działalność związków zawodowych w Polsce. Zdarzało się, że nie tylko nowe związki zawodowe utworzone z inicjatywy pracodawcy zapominały o sprawach najważniejszych dla pracowników. Bywało, że w kierunku „żółtych” związków zawodowych zmierzajły też starsze organizacje.

Zdarza się, że zakładowe organizacje związkowe, działające w ramach związków zawodowych stowarzyszonych w krajowych organizacjach, również nie zawsze działają na korzyść pracowników. Choć ich celem jest reprezentowanie interesów pracowników, to czasem związki zawodowe stają się zbyt korporacyjne i bardziej skupione na swoich interesach niż na interesach pracowników. Bywają też sytuacje, w których związki zawodowe mogą nie mieć wystarczającej siły, by wpłynąć na pracodawcę i skłonić go do spełnienia postulatów pracowników. Mogą też mieć słabe przywództwo lub brak wiedzy i umiejętności, aby skutecznie negocjować w imieniu pracowników. Powstaje wtedy zagrożenie, że źle pojęta interpretacja interesów związku zawodowego, może doprowadzić kierownictwo związku do uzależnienia od pracodawcy. Wtedy paradoksalnie, nawet najbardziej szanowane organizacje, z dużymi tradycjami mogą zacząć działać podobnie do „żółtych” związków zawodowych.

Partykularne interesy działaczy związkowych

Długookresowo, zarówno dla pracodawców jak i związków zawodowych, niekorzystny jest stan, gdy interesy działaczy związkowych przeważają nad interesem związku zawodowego. W takiej sytuacji, związek zawodowy może stracić zaufanie i poparcie swoich członków, co w efekcie doprowadzi do spadku liczby członków i znaczenia.

Dużo pochwał ze strony pracodawcy, nie wchodzenie z nim w spory, ewidentnie lepsze traktowania członków konkretnego związku zawodowego w porównaniu do członków innych organizacji związkowych, to wszystko są sygnały, które powinny wzbudzać ostrożności i powodować obserwację. Faworyzowany związek najprawdopodobniej prowadzi wzmożoną działalność, ale tylko wtedy, gdy jest ona dogadana z pracodawcą. W takiej sytuacji pozytywy płynące z tej działalności dla pracowników nie będą na pierwszym miejscu.

 Najważniejsze pozostają sprawy pracownicze

Konkludując, trzeba podkreślić z całą mocą, że działania podejmowane przez związek zawodowy, które nie są zgodne z interesem pracowników, mogą przynieść szkodę nie tylko związkom zawodowym, ale też pracodawcy. Brak przejrzystości w działaniach podejmowanych przez „żółte” związki zawodowe powoduje rezygnację i frustrację wśród pracowników, a co za tym idzie, skłania ich do zmiany miejsca pracy. Dlatego w czasach „rynku pracownika” paradoksalnie również w interesie pracodawcy ważne jest, aby związki zawodowe były transparentne i demokratyczne w swoim funkcjonowaniu, a ich działania wynikały z rzeczywistych potrzeb członków związku i były podejmowane zgodnie z interesem pracowników. Ponadto, związki zawodowe powinny regularnie sprawdzać i weryfikować swoje cele i strategie w celu potwierdzenia, że są one zgodne z interesami pracowników.

[1] ESG – skrót oznaczający czynniki, w oparciu o które tworzone są ratingi i oceny pozafinansowe przedsiębiorstw, państw i innych organizacji. Składają się one z 3 elementów: E – Środowisko (z ang. environmental), S – Społeczna odpowiedzialność (z ang. social responsibility) i G – Ład korporacyjny (z ang. corporate governance)[1]. Ich głównym celem jest dostarczenie inwestorom możliwości porównania na jednej płaszczyźnie alternatywnych kierunków inwestowania, poprzez analizę tych 3 parametrów. Głównym celem oceny podmiotu pod kątem ESG jest opracowanie syntetycznego komunikatu oraz skutecznego sposobu informowania rynku kapitałowego o wyniku badania przeprowadzonego przez analityków niezależnych od ocenianego podmiotu. (definicja zgodnie z Wikipedią).

Przeczytaj także – Mediacje gospodarcze