Pozasądowe rozwiązywanie sporów w nowej ustawie „Prawo zamówień publicznych”
Artykuł „Pozasądowe rozwiązywanie sporów w nowej ustawie „Prawo zamówień publicznych” ” ukazał się w Biuletynie Konsultant nr 55 wydawanym przez SIDIR
Postępowania mediacyjne są coraz częstszym sposobem rozwiązywania sporów gospodarczych i cywilnych w Polsce, głównie za sprawą ogólnoeuropejskiego rozpowszechniania idei alternatywnych metod rozwiązywania sporów (ang. ADR – Alternative Dispute Resolution). Do rozpowszechniania idei rozwiązywania sporów poprzez mediację zobowiązuje państwa członkowskie Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/52/WE z dnia 21 maja 2008 r. w sprawie niektórych aspektów mediacji w sprawach cywilnych i handlowych (Dz. U. UE L z dnia 24 maja 2008r.). Ministerstwo Sprawiedliwości w Polsce od lat deklaruje szczególne zainteresowanie zagadnieniami ADR i prowadzi polityką promocji rozwiązywania sporów poprzez mediacje. Od 2015 roku przy Ministrze Sprawiedliwości funkcjonuje Społeczna Rada do spraw Alternatywnych Metod Rozwiązywania Sporów.
Pozasądowe rozwiązywanie sporów – mediacje
Pomimo konsekwentnego wprowadzania przepisów promujących mediację, jej popularność w Polsce wzrasta bardzo wolno. Odsetek spraw skierowanych do mediacji w stosunku do wszystkich wpływających do sądów spraw jest ciągle niski i w pierwszym półroczu 2019 roku wyniósł 1,18 proc.
Nowa ustawa o zamówieniach publicznych (nowa ustawa PZP), która wejdzie w życie w styczniu 2021 wprowadza zupełnie nowe przepisy dotyczące mediacji i innych alternatywnych metod rozwiązywania sporów. Dotychczas mediacje w sporach wynikających z realizacji umów zawartych w procedurze zamówień publicznych były możliwe na podstawie przepisów kodeksu cywilnego. Brak uregulowania tej kwestii w ustawie o zamówieniach publicznych powodował dużą ostrożność zamawiających w przystępowaniu do mediacji. Czy nowe przepisy zmienia tę sytuację i tym samym czy wpłyną pozytywnie na popularyzację mediacji w Polsce?
Wielokrotnie spotykałam się z opinią, że głównymi przeciwnikami mediacji są pełnomocnicy prawni stron – gdyż ta – ujmując przysłowiowo – „zabiera im chleb”. Teoretycznie prawnikom znacznie bardziej opłaca się reprezentować strony w długotrwałym sporze prawnym niż zakończyć go w krótkotrwałej i znacznie tańszej mediacji. Z całą pewnością, przyczyny tej nie można lekceważyć. Przedsiębiorcy w kwestiach prawnych zazwyczaj polegają na opiniach swoich prawników, a ci rzadko doradzają mediację, jako sposób rozwiązania sporu.
Innym bardzo ważnym czynnikiem niesprzyjającym rozwojowi mediacji jest obawa przed odpowiedzialnością dotyczącą podjęcia decyzji w sprawie zakończeniu sporu. Istotą mediacji są wzajemne ustępstwa stron. Przystąpienie do mediacji z zasady powoduje złagodzenie stanowiska w stosunku do tego zgłoszonego w pozwie lub odpowiedzi na pozew. Członkowie zarządów rzadko są gotowi podjąć taką decyzję, gdyż postrzegają ją w kategoriach ryzyka osobistego. Problem ten jest bardzo widoczny w przypadku zarządów spółek skarbu państwa.
Zarówno wśród menadżerów jak i prawników mediacja jako pozasądowe rozwiązywanie sporów powoli rozpowszechnia się
Z drugiej strony, zarówno wśród menadżerów jak i prawników praktyka mediacji powoli rozpowszechnia się. Prawnicy wewnętrzni (tzw inhouse lawyers) w dużych firmach coraz częściej dostrzegają możliwość zwiększenia efektywności swojego zespołu poprzez stosowanie rozwiązywania sporów w mediacji. W przypadku dobrej woli po obu stronach, mediacja skraca znacznie czas prowadzenia sporu. Dodatkowo, w większości przypadków również zmniejsza niezbędny wkład pracy prawników korporacyjnych zaangażowanych do prowadzenia sporu sądowego. Te dwa czynniki zwiększają znacznie efektywność działów prawnych. W czasach kiedy spraw przybywa, a o zwiększeniu liczby etatów nie wypada nawet wspominać, mediacja może okazać się bardzo dobrą strategią obraną przez prawników wewnętrznych.
No i ostatni bardzo ważny czynnik przemawiający za korzystaniem z mediacji w sporach dotyczących realizacji umów zawarty w procedurze zamówień publicznych. Złożenie wniosku o zatwierdzenie ugody zawartej w mediacji przedsądowej nic nie kosztuje, natomiast rozpoczęcie sporu sądowego pociąga za sobą konieczność zapłacenia opłaty za wniesienie pozwu, która wynosi 5% od kwoty sporu (nie więcej niż 200 tys zł). W przypadku sporów dotyczących realizacji dużych umów budowlanych są to wysokie kwoty, będące wielokrotnością kosztów przeprowadzenia mediacji, .
Nowelizacja przepisów ustawy o finansach publicznych z 2017
Niewątpliwie pomocna w popularyzacji mediacji wśród zamawiających z sektora publicznego była nowelizacja przepisów ustawy o finansach publicznych z 2017. W artykule 54 ustawa umożliwia zawarcie ugody przez jednostkę sektora finansów publicznych w sprawie spornej należności cywilnoprawnej, jeżeli z przeprowadzonej analizy wynika, iż skutki ugody są dla niej lub Skarbu Państwa czy budżetu jednostki samorządu terytorialnego korzystniejsze niż prawdopodobny wynik postępowania sądowego albo arbitrażowego. Wiele analiz dotyczących kosztów sporu i szans na jego wygranie sporządzanych przez jednostki sektora finansów publicznych jednoznacznie wskazuje na opłacalność ekonomiczną zawarcia ugody w mediacji.
Nowa ustawa PZP w Dziale X „Pozasądowe rozwiązywanie sporów”, wprowadza mediację jako jeden z polubownych sposobów rozwiązywania sporu
Nowa ustawa PZP wchodząca w życie w styczniu 2020, w Dziale X „Pozasądowe rozwiązywanie sporów”, wprowadza mediację jako jeden z polubownych sposobów rozwiązywania sporu. Może to być milowy krok w kierunku upowszechniania mediacji.
Zgodnie z zapisami nowej ustawy PZP, każda ze stron umowy zawartej zgodnie z prawem zamówień publicznych może wystąpić z wnioskiem o mediację do prokuratorii generalnej lub wybranego mediatora. Jednak nie każdy spór będzie mógł być zakończony ugodą mediacyjną. Spór musi mieć zdolność ugodową. Zawierana ugoda nie może naruszać przepisów ustawy PZP, innych przepisów prawa, zasad współżycia społecznego ani stanowić obejścia prawa.
Według zapisów ustawy, sąd powinien być poinformowany o podjęciu próby mediacyjnego rozwiązaniu sporów w pozwie lub odpowiedzi na pozew. Jeżeli pozew albo odpowiedź na pozew zamawiającego nie zawiera takiej informacji, w przypadku, gdy szacunkowa wartość zamówienia została ustalona jako równa lub przekraczająca w złotych równowartość kwoty 10 000 000 euro dla dostaw lub usług oraz 20 000 000 euro dla robót budowlanych oraz wartość przedmiotu sporu przewyższa 100 000 złotych, sąd z urzędu skieruje strony do mediacji lub innego polubownego rozwiązania sporu.
Od co najmniej dwóch dekad w polskim systemie prawnym konsekwentnie wspiera się alternatywne metody rozwiązywania sporów.
Pomimo tego, niestety, spory gospodarcze pomiędzy podmiotami gospodarczymi, zakończone ugodą zawartą w procesie mediacji, należą ciągle do rzadkości. W polskiej kulturze prawnej mediacja nie jest tak bardzo zakorzeniona i z trudem przebija się do świadomości menedżerów, jako dobry i bezpieczny sposób zakończenia sporu.
Wiele wskazuje na to, że nasze coraz bardziej zawrotne tempo życia i w tym temacie wymusi postęp. W obliczu stałego przyspieszenia i zwiększania się obrotu gospodarczego, mediacja może stać się najlepszym remedium na zatory w sądach. Obecnie rozwój sądownictwa w Polsce, z wielu powodów, niestety nie nadąża za rozwojem gospodarczym. Dlatego też przedsiębiorcy i menedżerowie są zmuszeni coraz śmielej korzystać z alternatywnych metod rozwiązywania sporów (ADR). Dla porównania w Stanach Zjednoczonych rozwój mediacji rozpoczął się w latach 60 i 70tych i nastąpił równolegle z kryzysem sądownictwa, który się wówczas pojawił.
Należy tu podkreślić pozytywne strony szerokiego wykorzystywania mediacji w celu rozwiązywania sporów.
Zwiększenie zaufania w biznesie i wzrost wzajemnego szacunku stron niewątpliwie poprawia jakość obrotu gospodarczego. Skrócenie czasu dochodzenia roszczeń z pewnością przyspiesza przepływy pieniężne. Wielu ekonomistów wskazuje na grożące w najbliższym czasie ryzyko powstania zatorów płatniczych, szczególnie w sektorach najbardziej dotkniętych pandemią. Przedłużające się spory sądowe mogą spowodować upadłość słabszych ekonomicznie podmiotów. W takich sytuacjach mediacja może być bardzo pomocna.
Na zakończenie chciałabym podkreślić, że powszechnie znany i stale używany przez Polaków cytat z „Zemsty” Aleksandra Fredry „zgoda buduje, niezgoda rujnuje”, bardzo sprawdza się w biznesie. Dlatego też, już dziś możemy być pewni, że przyszłość rozwiązywania sporów bez wątpienia będzie należeć do mediacji, do której wszystkich zapraszam. Warto sięgać po nią jak najczęściej, pamiętając, że na drogę sądową zawsze można wrócić w przypadku braku zawarcia ugody.